मनाङका लेकमा यार्सागुम्बाको खोजी

मनाङ । विकट जिल्ला मनाङमा औषधीय जडीबुटी यार्सागुम्बाको खोजी गर्ने समय भएको छ । यहाँका धेरै खर्कमा यार्सागुम्बा पाउने भए पनि नासोँ गाउँपालिका–८ ताचैस्थित नाम्के र नार्पाभूमि गाउँपालिका–२ हुलाकी ओडारका खर्कबाट सङ्कलन गरिन्छ । 

संरक्षण क्षेत्र व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष एवं नासोँ–८ का वडाध्यक्ष याद घलेले यार्सा पाइने नजिकको खर्कबाट वैशाखको दोस्रो सातादेखि खोजी सुरु हुने जानकारी दिए । उनका अनुसार वैशाख १० गतेदेखि नाम्के र हुलाकी ओडार खर्कबाट यार्सागुम्बा सङ्कलन गर्न अनुमति दिने निर्णय गरिएको छ । मनाङमा यार्चागुम्बा सङ्कलनका लागि अनुमति दिइने भएको उनले बताए ।  

मनाङमा वैशाखदेखि असार मसान्तसम्म यार्सागुम्बा सङ्कलन गर्ने उपयुक्त समयका रूपमा लिइन्छ । यार्सागुम्बा खोज्ने क्रममा विसं २०६६ मा नारस्थित नाम्ग्य खर्कमा गोरखाका सातजनाको स्थानीयले हत्या गरेका थिए । त्यसपछि सुरक्षा चुनौतीका कारण मनाङको साविकको नार र फुगाउँ विकास समितिमा यार्सागुम्बा सङ्कलन रोकिएको थियो । 

नार्पाभूमि गाउँपालिकाका अध्यक्ष कोन्जो तेन्जिङ लामाले अहिले यार्सागुम्बा सङ्कलन गर्ने समय भएको भन्दै बाह्य जिल्लाका सङ्कलकलाई भने अनुमति नदिइएको बताए । उनले भने, “सुरक्षा चुनौतीका कारण बाह्य जिल्लाबाट आउने सङ्कलकलाई रोक लगाएका छौँ । विगतमा भएको जस्तो घटना दोहोरिनु हुँदैन भनेर स्थानीयलाई मात्र सङ्कलनको अनुमति दिँदै आएका छौँ ।” यार्सागुम्बा सङ्कलनका लागि अनुमति लिन प्रतिव्यक्ति रु ३५ हजार शुल्क तोकिएको उनले जानकारी दिए ।  

अध्यक्ष लामाले पहिले जस्तै नार र फु क्षेत्रमा पनि अन्य जिल्लाबाट आउनेलाई यार्सा सङ्कलनमा रोक लगाइएको जानकारी दिए । उनका अनुसार नार्पाभूमिको नार र फु संरक्षित र निषेधित दुवै क्षेत्र भएकाले सुरक्षाको दृष्टिबाट पनि विगतको जस्तो अवस्था सिर्जना नहोस् भनी निर्णय गरिएको हो । जिल्लाका अन्य खर्कमा वैशाख र नार्पाभूमिमा जेठदेखि मात्रै यार्सागुम्बा सङ्कलन गरिन्छ ।

एक्यापको इलाका कार्यालयले यार्सागुम्बा सङ्कलनका लागि स्वीकृति दिएपछि मात्रै सङ्कलन गर्न खर्क पस्न पाउने जनाएको छ । मनाङसँगै लमजुङ, गोरखा र धादिङका स्थानीय यार्सा सङ्कलन गर्न मनाङका लेक पुग्छन् । नार घटनापछि जिल्लास्थित एक्यापले यार्सा सङ्कलनलाई व्यवस्थित बनाउँदै लगेको छ ।

एक्यापका प्रमुख ढकबहादुर भुजेलले नार्पाभूमिका खर्कमा यार्सा खोज्न बाह्य जिल्लाका सङ्कलकलाई अनुमति नदिएको बताए । उनले भने, “सुरक्षाको चुनौतीलाई मध्यनजर गरी नार्पाभूमि, खाङ्सार र पिसाङमा पनि स्थानीयलाई मात्र खोजीका लागि अनुमति दिने निर्णय भएको छ ।” सङ्कलकको सङ्ख्यासँगै यार्सा पनि कम सङ्कलन गर्ने निर्णय गरिएको उनले बताए ।  

ढकालका अनुसार जिल्लाका तीन स्थानका खर्कमा यार्सागुम्बा सङ्कलनमा बाह्य जिल्लाका व्यक्तिलाई रोक लगाइएको छ । स्थानीय मात्रै सङ्कलक हुँदा खर्कको सुरक्षामा सहज हुने अपेक्षा गरिएको उनको भनाइ छ ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी सुवासकुमार लामिछानेले जिल्लाभित्र यार्सागुम्बा सङ्कलनको याम सुरु भएसँगै सुरक्षा व्यवस्थामा कडाइ गरिएको बताए । उनले सुरक्षाको जोखिमलाई ध्यानमा राख्दै विगतको जस्तो घटना नहोस् भनी सजगता अपनाइएको जानकारी दिए । 

“यसलाई व्यवस्थित गर्ने कानुन भनेको यससँग सम्बन्धित निर्देशिकामा यार्सा सङ्कलन व्यवस्थापन संरक्षण समितिले गर्ने उल्लेख छ । राज्यबाट शुल्क लिने, कर लगाउने काम अधिकार प्राप्त निकायले गर्नुपर्ने हो”, प्रजिअ लामिछानेले भने, “कानुनी रूपमा स्पष्ट नभएकाले यसलाई उपयुक्त फोरममा कुरा उठाउनुपर्ने छ । यो आमनागरिकसँग जोडिएको विषय भएकाले अहिलेलाई साबिकमा जे भएको थियो, त्यसलाई नै निरन्तरता दिँदै अनुमति दिने निणृय भएको छ ।”

जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख, पालिकाका अध्यक्ष, सुरक्षा निकायका प्रमुख र संरक्षण समितिका पदाधिकारी सहभागी भई उक्त निर्णय गरिएको उनले जानकारी दिए । संरक्षण समितिका पदाधिकारी सुरक्षाका सवालमा अग्रपङ्क्तिमा रही जिम्मेवार बन्नुपर्नेमा जोड दिइएको थियो । 

प्रजिअ लामिछानेले भने, “सुरक्षाकर्मी छन् भनेर सोच्यो भने कहीँ पनि सुरक्षा हुँदैन । हाम्रो सुरक्षाकर्मी तपाईँको साथमा हुनुहुन्छ । ती सूचना समयमा दिने, आवश्यक सहयोग र समन्वय गर्ने कुरामा सहमति भएर निर्णय गरेका छौँ ।” उनले अधिकारको उपयोग गर्नमा संरक्षण समितिका पदाधिकारी नै जिम्मेवार हुनुपर्नेमा जोड दिए ।

संयुक्त बैठकले निर्णय गरेबमोजिम पुर्जी काटेर सङ्कलन अनुमति दिइन्छ । पुर्जी काटिसकेपछि मात्रै सङ्कलकलाई सहजरूपमा खर्कतर्फ जान अनुमति दिइने संरक्षण व्यवस्थापन समितिले जनाएको छ । चारवटा स्थानीय तह रहेको मनाङमा धारापानी र थोँचेबाहेक सबै लेकमा यार्सागुम्बा पाइन्छ । मनाङमा यार्सागुम्बा पाइने क्षेत्रमा सङ्कलन गर्न जानेले १० वटा यार्सा टिपिएकामध्ये एउटा सोही स्थानमा छाड्नुपर्ने प्रावधान निर्धारण गरिएको छ । 

जिल्लाको नाम्ग्य खर्क, किन्चो लेक, याक खर्क, पिसाङ लेक, फुलेकलगायत स्थानमा यार्सा बढी पाइन्छन् । यार्सा सङ्कलन नाम्ग्य खर्कबाट सुरु भई नार, फु र माथिल्लो मनाङको खाङ्सारमा सकिन्छ । असारको पहिलो सातासम्म यार्सागुम्बा सङ्कलन कार्य गरिन्छ । रासस